The tomb of Sentimur

Yıl 2022, islamiyetin yoğun bir şekilde yaşandığı Tokat ilinde türbe/mezar ne olduğu çok önemli olmayan yapının penceresinde mum izleri mevcut. Üzülmemek elde değil.

Burada bulunan şahıs hakkında herhangi bir yorumda bulunamam, zirâ bilmiyorum. Daha çok buranın Fransız arkeolog ve sanat tarihçisi Albert Gabriel'in 1930'lar civarında çektiği resmini eklemek için yorum yapıyorum. Buranın ortalama bir insan ömrü kadar önce çekilmiş fotoğrafı.

Ne türbesi? Orada yatan zat Tokat'tı yağmalayan moğolların kumandanı.Paçası sıkışınca müslüman oluyor ve onun tebasıda tekke görünümlü bir mezar yapıyorlar.Müslüman halkta burayı tekke zannedip mum yakıp dualar ediyor.Tokat yerel gazetelerinde ben bunun haberini yaptım. Oradaki tekke ibaresinin kaldırılıp, BİR MOĞOL MEZARI ibaresinin konulması lazım.İnsanlarımız kandırılıyor.

Türkiye'nin hemen her tarafında mutlaka bir evliya türbesi vardır ama bu türbelerin çoğu evliyalıkla alákası olmayan kişilere aittir ve toplumsal hafızamızın zayıflığından kaynaklanır. Evliya türbeleri arasında en enteresanlarından biri hálen Tokat'ta bulunuyor ve bundan asırlarca önce Anadolu'yu işgal eden Moğol ordusunun kumandanlarından birinin, 1313'te Tokat'ta ölen Esentimur oğlu Nureddin'in mezarı, bugün 'hácet kapısı' olarak ziyaret ediliyor. İnsanlar her Perşembe günü türbeye gelerek dertlerine deva bulmak için Esentimur'a dua ediyorlar. Türkler ve Moğollar tarih boyunca birbirleriyle mücadele içindeydiler. Hunlar'dan itibaren Türk boylarıyla Moğol kabileleri arasında yaşanan siyasi hákimiyet mücadelelerinde, Cengiz Han ortaya çıkana kadar genelde Türkler üstün oldular ana Cengiz Han ile çocuklarının kurdukları Moğol devletleri birçok Türk yönetimini yıkıp, çeşitli Türk boylarını idare altına aldı. Bu dönemde Türkler'in Maveraünnehir bölgesinde yaşadığı şehirler de Moğollar tarafından tahrip edildi ve milyonlarca Türk öldürüldü, bir o kadarı ise canını batıya göçederek kurtardı. Moğollar, Türk bölgelerindeki yeraltı sulama kanallarına varıncaya kadar herşeyi yakıp yıktılar. Moğollar'ı durdurmayı Mısır'da ve Suriye'de hüküm süren bir Türk devleti olan Memlükler başardı. Ancak aynı başarıyı gösteremeyen Türkiye Selçukluları, 1246'daki Kösedağ Savaşı'nı kaybettikten sonra İlhanlı Devleti'nin yani Moğollar'ın hákimiyeti altına girdi ve Moğollar Anadolu'yu işgal ettiler. Orta Anadolu'daki Türkmenler batıya doğru sürüldü ve yerlerine Moğol aşiretleri yerleştirildi. Tokat, Sivas, Amasya, Ankara, Çorum ve Kırşehir taraflarına 250 bin kişilik bir Moğol nüfus geldi. 13. asrın sonlarında İlhanlılar'ın, yani İran'da bulunan Moğollar'ın hükümdarı Gazan Han'ın Müslüman olmasından sonra putperest olan ordusunun çoğunluğu İslamiyet'i seçti ve Anadolu'daki Moğollar Müslüman oldular. Bunlardan biri, Tokat'taki Moğol işgal kuvvetlerinin komutanı Esentimuroğlu idi. Esentimuroğlu, İslamiyet'i kabul etmesinden sonra bir isim daha almış ve 'Nureddin' olmuştu. 1313 yılında Tokat'ta öldü ve askerleri mezarının üstüne Türk mimarisinde sıkça rastlanan çadıra benzer koskoca bir türbe inşa ettiler. Türbenin dış duvarlarına da İran'ın meşhur şairi Firdevsi'den mısralar yazıldı.

Tokat’ta İlhanlı devrine ait türbe. Tokat il merkezinde Sivas caddesinin batısında yer alan yapının hâcet penceresi üzerinde bulunan iki satırlık mermer kitâbesinden, 713 (1314) yılında vefat eden Moğol emîrlerinden Nûreddin b. Sentimur için yapıldığı anlaşılmaktadır. Türbe, kare bir gövde üzerine oturtulan sekizgen bir kasnakla bunun üzerinde yükselen içten kubbe, dıştan yıldız külâhlıdır. Oldukça geniş tutulan külâha geçiş Türk üçgenleriyle sağlanmaktadır. Yapının gövdesinde kesme taş kullanılırken kasnak ve külâh tuğla ile örülmüştür. Türbe bu özelliğiyle Anadolu’daki aynı döneme ait diğer yapılardan ayrılmaktadır. Bunun yanı sıra üst örtüyü oluşturan yıldız külâh Anadolu’da yaygın uygulama alanı bulamamıştır.