Istanbul

Bodrum Messiah Pasha Mosque (Myrelaion Church)

Mesih Paşa Camii adıyla da anılan yapı, Fâtih Sultan Mehmed ve II. Bayezid devri vezirlerinden olan ve Gelibolu’da da bir camisi bulunan Mesih Paşa tarafından yaptırılmıştır. II. Bayezid devrinde 905’te (1499-1500) sadrazamlığa yükselen Mesih Paşa 907’de (1501) ölmüş ve Aksaray’da Murad Paşa Camii hazîresine gömülmüştür. Halen 907 (1501) tarihli mezar taşı orada bulunmaktadır. XVI. yüzyılda yaşamış diğer Mesih Paşa’dan ayırt etmek için buna “Mesih Paşa-yı Evvel” denilmektedir. İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri’nde, 953 (1546) yılında Kasım Bey b. Abdullah Mescidi (Sûfîler Mescidi) mahallesinde “merhum Mesih Paşa Camii” olarak kayıtlıdır. Mevlânâ Mehmed b. Mustafa imzasıyla 907 Rebîülevvelinde (Eylül 1501) tescil edilen vakfiyesinde caminin çevresindeki pek çok hücre ve evin de buraya vakfedildiği bildirilmektedir. Hüseyin Ayvansarâyî de Bodrum Camii adıyla tanınan bu caminin bânisinin Mesih Paşa olduğunu ve altında bir bodrum bulunduğu için bu adı aldığını yazar. 1782 yangınında zarar görmüş olması muhtemel olan Bodrum Camii daha sonra tamir edilmiş ve iyi bir durumda 23 Temmuz 1911’de vuku bulan Uzunçarşı-Mercan-Lâleli yangınına kadar gelmiştir. Bu yangında harap olduktan sonra uzun yıllar sahipsiz kalan camide 1930 yıllarında İngiliz arkeologları tarafından araştırmalar yapılarak duvarlarda mozaik bulma ümidiyle bütün sıvalar kazınmıştır. 1965’te tamirine başlanmışken zaten son derece yanlış bir biçimde yapılan ve duvarların gerçek örgüsünü tamamen yok eden çalışmalar durdurulmuş ve 1985’e gelinceye kadar bu tarihî eser utanç verici bir halde kalmıştır. Bu tarihte bir dernek tarafından tamir ve ihyasına girişilmiş ve her bakımdan başarılı sayılmasa bile tamiri yapılarak 1987’de yeniden ibadete açılmıştır. Bodrum Camii, Roma çağına ait çok büyük bir yuvarlak bina kalıntısının kenarına inşa edilmiştir. Çapı 30 metreyi aşan bu yuvarlak bina (mezar binası ?), Bizans devrinde içine sütunlar dikilmek ve bunların üstleri tonozlarla örtülmek suretiyle su sarnıcına çevrilmiş ve bunun üzerine İmparator I. Romanos Lekapenos (920-944) sarayını kurdurmuş, sonra burada Myrelaion adıyla bir manastır inşa ettirmiştir. Bodrum Camii bu manastırın kilisesi olarak yapılmıştır. Saray ve manastır, sarnıca çevrilen Roma devri yuvarlak yapısının üstünde ve yüksekte olduğundan kilisenin de altında hayli yüksek bir bodrum katı, bir “krypta” yapılması gerekli olmuştur. 1970’lerde temizlenen mâbedin tam altındaki bu mahzen kısmı, aslında İmparator Romanos’un kendisi ve aile fertleri için mezar yeri olarak tasarlanmış olmalıdır.

Doğu Roma döneminde kadınlar manastırına ek olarak kapalı haç planında tuğladan yapılan kilise,14.yy da latin istilasında zarar görmüş,1501 yılında Sadrazam Mesih Paşa tarafından camiye çevrilmiş ve o zamandan beri Bodrum Mesih Paşa Cami olarak tarihe tanık olmaya devam etmektedir Caminin yanında su sarnıcı bulunmaktadır.Kilisenin temelleri altında bulunan yeraltı mezar odasının sonradan sarnıca çevridigi bilinmektedir.

Tipik bir kiliseden bozma cami esasen. İstanbul'da bunlardan çok var. (Örneğin: Fethiye Camii, Kilise Camii, Zeyrek Camii, Küçük Ayasofya Camii, Ayasofya, Eski İmaret Camii...) Ancak elbet hepsi birbirinin %100 aynısı değil. Bodrum Camii'de de doğal olarak bazı üslup farklılıkları var. Bu yapıda beni en çok etkileyen aniden karşınıza çıkıyor oluşu. Bu da birden bir şaheserle karşılaşmış gibi hissettiriyor. Görülmesi gereken değerli bir yapı olduğunu düşünüyorum elbet ancak İstanbul gezginiyseniz bu durumda yapı biraz sıradanlaşıyor.

Pek bilinmese de ayasofya ile benzer tarihe sahip çok eski bir klişe. Osmanlı döneminde camiye çevrilmiş. Tarihi dokusuna hiç uymayan bir minare eklenmiş:/ Sarnıç var altında. Korunması gereken bir tarih barındırıyor...

Bodrum Mesih Paşa Camii eski adıyla Myrelaion Kilisesi; Doğu Roma döneminden kalma dini bir yapıdır. Yapıyı Imparator I. Romanos'un, M.S. 920'li yıllarda kadınlar manastırının kilisesi olarak yaptırdığı bilinmektedir. Mür yağı yeri anlamındaki Myrelaion isminin nasıl verildiği konusunda açık bir bilgi yoktur. 1203'deki büyük yangında harap olan kilise ve manastır 13. yy. sonuna doğru tekrar yapılırken, kilisenin altındaki yapı mezar şapeline dönüştürülmüştür. Latin istilasında zarar gören kilise, 14. yy.da tadilat görmüştür. II. Bayezıd döneminde aslen Palaiologos hanedanı üyesi Sadrazam Mesih Paşa Kiliseyi 1501'de camiye çevirmiştir. Mimari olarak Kilise tuğladan yapılmıştır. Dört destekli kapalı haç planındadır. Ana mekân yüksek ve pencereli bir kubbe ile örtülüdür. Yapının doğu tarafında, içten yarım yuvarlak, dıştan üç cepheli bir apsis ile iki yanında yonca biçiminde planlanmış hücreler bulunur. Kubbenin orijinal hali korunmuştur. Caminin yanında bir de su sarnicı vardır. Mirelaion Manastır Kilisesinin temelleri altındaki bu sarnıç günümüze son derece iyi bir durumda gelebilmiştir. Constantinus l dönemine ait olan buradaki bir yer altı mezar odası, sonradan sarnıca çevrilmiştir. Manastırın yapım tarihi kesin olmamakla beraber Constantinus V (740-775) zamanında terk edildiği ve sonra Romanus II (959-963) tarafından yeniden kullanıldığı bilinmektedir. Bu bakımdan sarnıcın kesin olmamakla beraber VII. yy. sonlarına doğru yapıldığı sanılmaktadır. Arazi konumundan ötürü güneydoğusu kayalara dayanan sarnıcın içerisi, taş duvarlarla örülmüştür. Bu yüzden de plânı değişik ölçüler göstermektedir. Batı yönü 28x22 m doğu yönü de 21 m genişliğindedir. İçeride bulunan 2.50-2.90 m arasında değişen sütunlar tonozlu üst örtüyü taşımaktadır. Mirelaion Sarnicı 1966'da Alman Arkeoloji Enstitüsü ile İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nin ortak çalışmaları sonucunda ortaya çıkarılmıştır. (Alıntıdır)